Jan

Vandaag is het vier mei. Een dag zoals we allemaal weten waarop we gedenken. Zelf denk ik elke vier mei even aan een man die ik voor het gemak Jan zal noemen. Waaraan zal Jan denken vandaag? Zal hij denken aan alle gruwelen die er zijn gebeurt? Of zal Jan op een dag als deze denken aan de man die zijn vader was?

Jan is de zoon van een man die fout was. Zo fout dat het verzet hem midden op de dag op straat heeft doodgeschoten. Jan was dertien maanden oud. Jan heeft zijn vader dus nooit gekend. Jan heeft nog nooit een foto gezien van zijn vader. Na de oorlog had zijn moeder ze allemaal verbrand, want die foto’s konden vragen oproepen. En van vragen kon je moeilijkheden krijgen.Jan heeft nooit verhalen gehoord over zijn vader. Daar werd niet over gesproken want daar kwamen alleen maar moeilijkheden van.

Als kind had Jan weinig speelkameraadjes. Ouders wilden hem niet binnen hebben. En eigenlijk wilden ze ook niet dat hun kinderen met hem omgingen. Tenslotte was hij toch het kind van een zwarthemd. Toen hij een keer wel een vriendje had waar hij welkom was, verbood zijn moeder het contact. De ouders van het kind waren NSB-ers geweest, daar kon hij maar beter uit de buurt blijven.Jan leerde dus altijd voorzichtig te zijn en vooral te zwijgen. En dat zwijgen leerde hij heel goed.

Ondanks zijn eenzaamheid was Jans leven niet ongelukkig. Hij had een goed stel hersens en kreeg de kans door te leren. Na zijn studie vond hij al snel een goede baan en hij trouwde met een verstandig meisje wat verder keek dan haar neus lang was en hem niet veroordeeld om zijn vader. Ook haar familie stelde geen vragen. Ze wisten heel goed wie hij was maar vonden dat hij geen schuld had aan de keuze van zijn vader.

De relatie met zijn moeder was een ander verhaal. Hun relatie was gebaseerd op voorzichtigheid. Natuurlijk hielden ze van elkaar maar er was geen vanzelfsprekendheid in hun contact, voorzichtig als ze waren geen vragen te stellen of vragen op te roepen. Maar buiten de zus van zijn vader waren ze elkaars enige familie. Soms voelde het alsof ze tot elkaar veroordeeld waren door haar liefde voor de verkeerde man. Als ze sterft is er naast verdriet dan ook zeker een gevoel van opluchting.

Hoe anders is het contact met zijn tante. Het is een levenslustige, actieve vrouw. Ze komt geregeld langs en dat is altijd een gezellige boel. Ze is gek op zijn kinderen en vertroeteld ze ernstig. Ze kan goed overweg met zijn vrouw en als ze er is zitten ze geregeld tot laat bij elkaar te kletsen en te ginnegappen.Ze hebben het over van alles en nog wat, behalve over zij ouders en over politiek. Daar weigert tante over te spreken.

Ondanks dat tante al dik in de tachtig is rijdt ze nog geregeld het hele land door om langs te gaan bij vrienden en kennissen. En juist dit wordt haar fataal. Ze is 87 als haar auto wordt aangereden en ze direct overlijdt. Als enige nog levende familie voelt Jan zich verplicht haar huis leeg te ruimen. Samen met zijn vrouw rijdt hij naar haar huis om deze klus te klaren. Tante is een echte verzamelaar dus ze vrezen dat het wel eens een grote kan zijn. De kinderen hadden aangeboden mee te gaan maar dat had hij afgeslagen. Waarom wist hij niet, maar zijn gevoel zei hem dat hij ze er niet bij wilde hebben. En al bij de eerste la die ze opentrekken weet hij dat hij er goed aan heeft gedaan.

De eerste la zit vol met fotoboeken. Fotoboeken gevuld met jongens en meisjes in uniformen. En in een van die fotoboeken een foto van een jongeman in een zwarthemdenuniform. Hij schrikt zich het leplazerus en gooit het boek aan de kant. Hij wil het niet weten. Wat je niet weet kan je ook niet vertellen. En als hij iets zeker weet is dat hij dit nooit aan iemand zal vertellen. Daar komen alleen maar problemen van. Zijn gemoedstoestand wordt er niet beter op als zijn vrouw correspondentie vind. Brieven van lang geleden tot aan nu. Brieven aan mensen die tante vroeger heeft gekend en nog steeds tot haar dierbaarste vrienden rekent. Vrienden die net als haar broer de foute keus hadden gemaakt in de oorlog. De herinneringen die hij nooit heeft gehad zijn hem teveel. De schok van het besef dat zijn vader echt fout was en er echt verkeerde ideeën op na hield is groot. Maar niet zo groot als het besef dat zijn dierbare, lieve tante net zo fout was.

Jan en zijn vrouw hebben alles vernietigd. Al het bewijs moest verdwijnen. Ze willen geen enkel aandenken aan deze mensen. Dat ze door bloedbanden verbonden zijn valt niet uit te wissen anders hadden ze dat ook vast en zeker gedaan. Niet voor hen zelf, niet voor de doden, maar voor de toekomst. Hun kinderen moeten vrij van dit juk kunnen opgroeien. Het mag niet zo zijn dat hun kinderen alsnog door de fouten van hun voorouders worden veroordeeld.

Ik ken Jan en elke vier mei denk ik eventjes aan hem. Omdat ik me afvraag of  hij zich ooit vrij kan voelen van de schande.